Petroturk.com      Av İrfan Coşkun

Dünyada ve ülkemizde ticari ilişkiler, büyük oranda üretici ve tüketici arasında bağımlı veya bağımsız olarak hareket eden aracıların faaliyetlerine dayanmaktadır. Acente bu süreç içerisinde tacirden bağımsız fakat sürekli olarak tacir nam ve hesabına sözleşmeler akdederek ya da bu sözleşmelere aracılık ederek hizmet sunmaktadır. Bu nedenle acentelik kurumu, modern zamanların ihtiyaçları açısından vazgeçilmez bir kurum haline gelmiş ve gittikçe daha fazla uygulama alanı bulmuştur.

Türk Ticaret Kanunu açısından

Acentelik ilişkisi, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda kapsamlı bir şekilde düzenlenmiştir. Acente ile müvekkil arasında yapılabilecek rekabet yasağı anlaşmasının (TK m. 123) rekabet kurallarıyla yakın bir ilişkisi bulunmaktadır. 

Acente sözleşmesi, acente ile müvekkil arasında yapılan, karşılıklı hak ve borçlar doğuran bir hukuki ilişkidir. Bu sözleşme kapsamında, acente, ticari vekil, ticari mümessil, satış memuru gibi bağımlı bir sıfatı olmaksızın, belli bir yer ya da bölge içerisinde devamlı bir şekilde, ticari işletmeyi ilgilendiren akitlerde aracılık etme ya da bunları o işletme adına yapma yükümü altına girmektedir. Bu yükümlülük acenteye bazı bir takım borçlar yüklemektedir. Bunlardan belki de en önemlisi “rekabet etmeme” borcudur.

Acentelik sözleşmesi sona erdikten sonra acentenin müvekkili ile rekabet etmesi mümkündür. Ancak müvekkil, faaliyette bulunduğu alanda acentenin, kendisine rakip olmasını engellemek amacıyla sözleşme sonrası için geçerli olmak üzere, onunla bir anlaşma imzalayabilir. İşte kanunî bir yükümlülük olmamasına rağmen, sözleşme sonrası için acente ile müvekkili arasında imzalanan ve konusu rekabet yasağı olan anlaşmalar acentelikte “rekabet yasağı anlaşması” olarak adlandırılır.

TTK’nın 123/. maddesine göre, acentelik sözleşmesi sona erdiğinde acentenin rekabet etmeme borcu ancak yazılı şekil şartına bağlı rekabet yasağı anlaşması ile doğabilecektir. TTK, acentelik sözleşmesi sona erdikten sonra kanunî bir rekabet yasağı getirmemiş; taraflar arasında yapılacak rekabet yasağı anlaşmasının koşul ve sınırlarını belirlemektedir. Acentelik sözleşmesi yazılı yapılmasa dahi, müvekkil anlaşma hükümlerini içeren ve kendisi tarafından imzalanmış bir belgeyi acenteye vermek zorundadır. Anlaşmanın kapsamı acentelik sözleşmesince acenteye bırakılmış bölge veya müşteri çevresi ve acentenin kurulmasına aracılık ettiği sözleşmelerin taalluk ettiği konulara ilişkin olabilir. Anlaşmanın süresi iki yıldır. İki yıllık süre emredici nitelikte olup, uzatılmamakla birlikte kısaltılması mümkündür. Ayrıca müvekkil bu süre zarfında acentenin rekabet etmemesi karşılığında acenteye uygun bir tazminat ödeyecektir. 

Rekabetin Korunması Hakkında Kanun Açısından

Her ne kadar Ticaret Hukuku bakımından acentenin rekabet yasağına ilişkin hüküm 6102 Sayılı Kanun ile getirilmiştir. Ancak bu hükümden önce de rekabet yasağına ilişkin olarak Rekabet Kanununda düzenlemeler mevcuttu. Zira Ticaret Kanununun rekabet yasağı anlaşmasına ilişkin bu hükmü, hâlihazırda Rekabet Hukukunda dikey ilişkilerde rekabet etmeme şartı olarak nitelendirilmekte ve rekabet etmeme yükümlülüğü kapsamında değerlendirilmektedir. Rekabet yasağı, pazara giriş engeli oluşturduğu için kural olarak rekabeti sınırlayıcı görülmekte ve muafiyet rejimi kapsamında incelenmektedir.

Rekabet etmeme yükümlülüğü, Rekabet Kurulu tarafından çıkarılan 2002/2 sayılı Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyet Tebliğinde tanımlanmıştır. Tebliğin üçüncü maddesine göre; “rekabet etmeme yükümlülüğü, alıcının anlaşma konusu mal veya hizmetlerle rekabet eden mal veya hizmetleri üretmesini, satın almasını, satmasını ya da yeniden satmasını engelleyen doğrudan veya dolaylı her türlü yükümlülüğü ifade etmektedir. Rekabet etmeme yükümlülüğü, sözleşme süresince veya sözleşme sona erdikten sonraki dönem için geçerli olmak üzere kararlaştırılabilmektedir.”

Burada sözü geçen sözleşme sonrası rekabet yasağı, markalar arası rekabet ile ilgilidir ve şayet sözleşme konusu mal veya hizmetlerin satıldığı ilgili pazarda kapama etkisine yol açıyorsa rekabeti sınırlayıcı etki doğurabilir. Bu sakıncayı göz önünde bulunduran Rekabet Kurulu, sözleşme sonrası rekabet yasağını da içeren rekabet etmeme yükümlülüğünü 2002/2Tebliğin 5. maddesinde oldukça ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Buna göre “anlaşmanın sona ermesinden sonraki döneme ilişkin olarak, alıcıya getirilen, mal ya da hizmet üretmesini, satın almasını, satmasını ya da yeniden satmasını yasaklayan doğrudan ya da dolaylı herhangi bir yükümlülük” grup muafiyetinden yararlanamayacaktır.

Görüldüğü gibi, TTK’nın 123. maddesi sadece acentelik sözleşmesi açısından değil, rekabet sınırlandırmaları hukuku açısından da önem taşımaktadır. Bu bağlamda TTK’nin 123. maddesi sadece acente ile müvekkil arasındaki sözleşme sonrası ilişkileri değil, rekabet sınırlandırmaları hukuku açısından da yasal sınırları belirlemektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus TTK’da ifade edilen 2 yıllık süreyi aşar nitelikte bir rekabet yasağı anlaşması, RKHK’nun ilgili maddeleri açısından hukuka aykırılık taşıyacaktır. Ayrıca gerek bireysel gerek grup muafiyetinde özellikle iki yıllık sürenin gözetilmesi, gerek rekabet ortamının korunması ve gerekse tarafların yasal süreçte herhangi bir sorunla karşılaşmaması açısından hayati önem taşıyacaktır. 

Aylara Göre Haber Sayıları: Haberleri görmek için sayıların üzerine tıklayın.