AKARYAKIT SEKTÖRÜNDEN ÖZÜR DİLENMELİ

 2009 yılının ortasına yaklaşıyoruz. Başbakan Erdoğan meydanlarda akaryakıtçılara yükleniyor: "Dünyada petrol fiyatları düşüyor. Ama bizimkiler bunu akaryakıt fiyatlarına yansıtmıyor. Bu konuyu araştırıyoruz. Hiç şüpheniz olmasın gereği yapılacak."
Referans Gazetesi yazarı Sefer Levent, bugünkü köşesinde akaryakıt fiyatlarını değerlendirdi:

Basının bir bölümü Erdoğan΄la hemfikir. Akaryakıt fiyatları manşetlerde. Türkiye΄de akaryakıt fiyatları üzerindeki vergi yükü göz ardı edilerek eleştiriler sıralanıyor. Bazıları dünyadaki dağıtıcı ve bayi kârlarını Türkiye΄dekilerle dolar bazında kıyaslıyor. Sanki Türkiye΄deki tüm fiyatlar, maaşlar ve kâr marjları dünyadakilerle paralelmiş gibi...

Ama Başbakan Erdoğan ısrarlı. Konuyla ilgili olarak Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu΄nun (EPDK) kendisine bilgi verdiğini belirterek, otomatik sistem nedeniyle fiyatlarla ilgili bazı sıkıntıların ortaya çıktığını söylüyor. Dünyada hampetrol fiyatları düşerken fiyatların aynı düzeyde gerilemediğine dikkat çeken Erdoğan, akaryakıt fiyatlarının belirlenmesinde EPDK tarafından bir üst tavan belirleneceğini söylüyor. Erdoğan böylece dünyada ham petrol fiyatları düşerken fiyatların düşmemesi gibi durumların ortadan kalkacağına dikkat çekerek indirim müjdeliyor.  

EPDK, Erdoğan΄ın talebini yerine getiriyor ve 27 Haziran΄da akaryakıtta tavan fiyat uygulamasını başlatıyor. Dağıtım şirketi ve bayi marjları benzin için litrede 25 kuruş, motorinde 30 kuruş, kırsal motorinde 27.5 kuruş olarak düzenleniyor. Böylece akaryakıt bayilerinin brüt kârı bir anda yüzde 50 azalıyor. Tavan fiyat uygulamasında nakliye gibi birtakım maliyetler unutulduğu için özellikle dağıtıcıya uzak bölgelerdeki akaryakıt istasyonları büyük zararlara uğruyor.

Tavan fiyat uygulamasının, Türkiye΄de akaryakıt tüketiminin zirveye ulaştığı aylara denk gelmesi, bayilerin yıllık kârının da düşmesine neden oluyor. Bu durumun vergi kaybına yol açacağını anlayan Maliye Bakanlığı, gelir kaybını önlemek için akaryakıttan alınan ÖTV΄yi sürpriz bir şekilde artırıyor. Artış, benzinde 20 kuruş, motorinde ise 15 kuruş olarak belirleniyor. Bu dayaklaşık yüzde 8 zam demek.

Sanırım o günleri hatırlamışsınızdır. Tüketiciyi düşünerek devreye alındığı iddia edilen tavan fiyat uygulamasının tüketiciye hiçbir faydası olmamıştı. Üstelik artırılan ÖTV΄nin tavan fiyat uygulaması sonrası aynen korunması nedeniyle tüketici zarara uğramıştı.  

Tam da sezonda devreye alınan tavan fiyat uygulaması ayrıca "kaçak akaryakıt" satışlarını da artırdı. Düşen brüt kârlar nedeniyle zora giren bazı akaryakıtçıların yasal olmayan yollardan aldıkları akaryakıttı özellikle kırsal bölgelerde tankerlerle sattığı görüldü. Faturasız satışlar nedeniyle devlet ağır vergi kaybına uğrarken, yasal yollardan satış yapan bayiler bir de pazar kaybına uğradı.

İki aylık tavan fiyat uygulaması sonrasında fiyatlar serbest kaldı.

Dağıtım şirketleri ve bayilerin brüt kârları yavaş yavaş artışa geçti. Bugün brüt kâr marjları yüzde 7 ile yüzde 9 arasında değişiyor. Bayi kârları tavan fiyat uygulaması öncesinde yüzde 10΄nun üzerindeydi. Peki, petrol ve akaryakıt fiyatlarında son durum nasıl? Gelin beraber inceleyelim.

Türkiye΄de akaryakıt fiyatlarını belirleyen üç unsur var. Petrol fiyatları, döviz kuru ve vergiler. 2009 başında New York΄ta işlem gören petrolün varili 46.34 dolar düzeyindeydi. Petrol aynı borsada çarşamba gününü 69.06 dolar düzeyinde kapattı. Böylece yılbaşından bu yana hampetrol fiyatlarındaki artış yüzde 50΄ye ulaşmış oldu. Mart ayında bir ara 1.70 TL΄nin üzerine çıkan dolar ise aralık ayının son günlerine girerken yılbaşındaki 1.50 TL değerine gerilemiş durumda. Yani yılbaşından bu yana Türk Lirası dolar karşısında sadece yüzde 2 civarında değer kaybetti.

Akaryakıt fiyatlarına gelince...

Yıla 2.72 TL΄den başlayan kurşunsuz benzin, dün 3.37 liradan satılıyordu. Yani yılbaşından bu yana Türkiye΄de kurşunsuz benzin yaklaşık yüzde 23,8 değer kazandı. Motorinin fiyatı ise 2.29 TL΄den 2.69 liraya yükseldi. Motorindeki yıllık artış yüzde 17,5 düzeyinde gerçekleşti.
Biliyorsunuz, 2009΄un ilk aylarında Başbakan Erdoğan akaryakıtçıları fahiş kârla çalışmakla suçlamıştı. Basının bir bölümü de bu görüşe katılmış ve petrol fiyatlarındaki düşüşün akaryakıtçılar tarafından fiyatlara yansıtılmadığını iddia etmişti.

Petrol ve akaryakıt fiyatlarının son bir yıllık seyrini yukarıda belirttim. Petrol fiyatları yüzde 50΄nin üzerinde artmasına rağmen Türkiye΄de akaryakıt fiyatlarındaki artış yüzde 17-24 arasında kalmış. Rakamlar ortada. Akaryakıt sektörünü petrol fiyatını Türkiye΄ye yansıtmamakla suçlayanların bir özeleştiri yapması gerekmiyor mu?

(*) Benzin fiyatlarında İstanbul Bağcılar bölgesi, petrolde New York Borsası fiyatları baz alınmıştır.